Test lodówkowy oliwy – najpopularniejszy mit. Kompendium wiedzy o wyborze, badaniach i degustacji oliwy

Od autora

   Tematyka poniższego artykułu jest złożona i pełna specjalistycznych zagadnień, które dla laika mogą wydawać się skomplikowane. Starałem się jednak przedstawić je możliwie kompleksowo i w przystępnym języku. Informacje czerpałem od najlepszych ekspertów w tej branży, których wiedza i doświadczenie pomogły mi zebrać najważniejsze fakty. Miałem tę przyjemność uczestniczyć w wykładach i ćwiczeniach prowadzonych przez ten zespół podczas mojego szkolenia na sommeliera oliwy.  

• Dr Agustí J. Romero – lider zespołu ds. uprawy oliwek i technologii oliwy w IRTA (Instituto de Agrifood Research and Technology) w Hiszpanii, specjalizuje się od ponad 30 lat w poprawie jakości i sensorycznej oceny oliwy extra virgin.
• Dieter Oberg – współzałożyciel i przewodniczący niemieckiej sensorycznej grupy roboczej DOP, wykładowca oceny organoleptycznej na Uniwersytecie Nauk Stosowanych w Zurychu, juror licznych międzynarodowych konkursów oliwy.
• Manolis Salivaras – założyciel i kierownik Multichrom.lab w Atenach, ekspert w chemicznej i organoleptycznej analizie oliwy z bogatym doświadczeniem w prowadzeniu paneli sensorycznych i międzynarodowych certyfikatach jakości.
• Prof. Maurizio Servili – profesor na Uniwersytecie w Perugii (Włochy), autor blisko 180 publikacji naukowych, zajmuje się technologicznym ulepszaniem procesu tłoczenia oraz badaniem związków fenolowych i lotnych wpływających na smak i trwałość oliwy.
• George Dervitsiotis – agronom odpowiedzialny za kontrolę upraw w międzynarodowej spółce Mediterre Eurofood, specjalizuje się w optymalizacji warunków wzrostu drzew oliwnych i zrównoważonych praktykach agrotechnicznych.

   To tylko niewielka część ogromnej wiedzy o oliwie. Swoje doświadczenie i umiejętności czerpię także od czołowych producentów, którzy – ku mojemu szczęściu – chętnie dzielą się swoją wiedzą i doświadczeniem. Mam nadzieję, że ten artykuł przybliży Ci najważniejsze i najbardziej interesujące zagadnienia. Jeśli temat Cię zaciekawił, zachęcam do sięgnięcia po publikacje wspomnianych specjalistów. 

Słowo "oliwa" w języku polskim oznacza sok wyciśnięty z owoców oliwki, więc sformułowanie „oliwa z oliwek” jest zbędnym powtórzeniem. Często używane w literaturze określenie "EVOO" (extra virgin olive oil) to oliwa najwyższej jakości – tłoczona na zimno, o niskiej kwasowości i wyjątkowym smaku i aromacie.  

Popularnym sposobem domowego sprawdzania jakości oliwy extra virgin (EVOO) jest tzw. test lodówkowy. Według tej metody, jeśli oliwa wstawiona do lodówki na kilka godzin zgęstnieje lub zastygnie, świadczy to rzekomo o jej wysokiej jakości oraz autentyczności.

Dlaczego test lodówkowy stał się tak znany?

Metoda wydaje się wiarygodna, ponieważ oliwa extra virgin zawiera naturalne woski i długołańcuchowe kwasy tłuszczowe, które w niskich temperaturach krystalizują się lub gęstnieją. Dlatego wielu konsumentów uważa, że pozwala to odróżnić prawdziwą oliwę od tańszych mieszanek z olejami rafinowanymi.

Eksperyment naukowy UC Davis Olive Center — wyniki testu

Naukowcy z renomowanego centrum badań nad oliwą – UC Davis Olive Center działającego przy "University of California" zdecydowali się zweryfikować popularny mit. Przebadali siedem próbek: oliwę extra virgin wysokiej jakości, oliwę extra virgin niższej jakości, mieszanki oliwy z innymi olejami oraz rafinowane oleje roślinne. Próbki przechowywali w lodówce w temperaturze 4,7°C przez ponad tydzień.

Wyniki eksperymentu były następujące:

• Po 60 godzinach żadna próbka nie wykazała żadnych zmian.
• Po 120 godzinach jedynie próbki zawierające co najmniej 50% oliwy virgin wykazały minimalne zmętnienie.
• Po 180 godzinach zmętnienie było bardziej widoczne, lecz żadna z próbek nie zastygła całkowicie.

Wniosek: test lodówkowy nie jest wiarygodnym sposobem oceny jakości ani autentyczności oliwy.

Dlaczego test lodówkowy nie działa?

Zagęszczenie oliwy w lodówce zależy od wielu czynników, takich jak:

• oliwa zawiera od 55 % do 83 % kwasu oleinowego, a pozostałą część stanowią kwasy wielonienasycone, nasycone oraz woski i fitosterole, co wpływa na różny punkt zestalania (nie zawsze powyżej 4–5 °C).
• podobne krzepnięcie mogą wykazywać rafinowane oleje o dużej zawartości kwasu oleinowego, mimo że nie są oliwą.
• różne szczepy oliwek oraz warunki klimatyczne i termin zbiorów wpływają na profil wosków i długołańcuchowych kwasów tłuszczowych, zmieniając zachowanie oliwy w niskich temperaturach.
• stopień usunięcia wosków i osadów (filtracja) oraz sposób przechowywania decydują o ilości substancji powodujących zmętnienie.
• warunki klimatyczne i sposób zbioru.
• metoda produkcji i tłoczenia.

Jak w takim razie rozpoznać dobrą oliwę?

Najlepsi producenci oliwy dbają nie tylko o sam proces tłoczenia i kontrolę jakości, ale również o to, by ich produkty trafiały do konsumentów wyłącznie przez autoryzowanych, zaufanych partnerów – dystrybutorów posiadających wiedzę o produkcie, właściwych warunkach transportu i przechowywania oraz realnym doradztwie. Renomowana marka, która inwestuje w badania laboratoryjne, startuje w międzynarodowych konkursach i zdobywa nagrody, nie może pozwolić sobie na fałszerstwo czy zaniżenie jakości – to fundament jej reputacji na rynku. Takie firmy stawiają na pełną transparentność oraz edukację zarówno klientów, jak i sprzedawców.

Dobra oliwa to pojęcie bardzo ogólne, powinna być odpowiednio dobrana do konkretnych potrzeb i zastosowań.  Bardzo często nasi Klienci pytają o tą najlepszą, zdajemy sobie sprawę, że przy tak dużym wyborze nie jest to łatwe, ale niestety nie istnieje ta jedna jedyna lepsza od innych.  Przede wszystkim przed zakupem należy zadać sobie pytanie: czego szukam?, czy po prostu oliwy (w naszej ofercie znajdziecie wyłącznie oliwę extra virgin - EVOO)  czy oliwy extra virgin (EVOO) ? Jeżeli oliwy extra virgin to :

• Oliwy do codziennego gotowania i smażenia – nie zawsze musi być to produkt najwyższej klasy (extra virgin-EVOO). Tu liczy się świeżość, brak defektów i uczciwy skład – nawet oliwa virgin będzie bezpieczna i stabilna w wysokich temperaturach, choć nie dostarczy tylu prozdrowotnych składników. Punkt "dymienia" oliwy extra virgin wynosi około 190–210 °C, natomiast oliwy virgin – około 210–215 °C.  Taka oliwa występuje najczęściej w aluminiowych puszkach od 0.5L, 1L, 1.5L , 3L i 5L. 
• Oliwy do stosowania na surowo (np. do sałatek, pieczywa, wykańczania dań) – tutaj warto wybierać oliwę z pierwszego tłoczenia, extra virgin, najlepiej ze średnią lub ewentualnie wysoką (nie bardzo wysoką)  zawartością polifenoli (" medium phenolic EVOO, high phenolic evoo") i świeżym aromatem, owocowością, pikantnością i goryczą odpowiednio zbalansowaną (harmonijną) . Takie oliwy mają pełnię smaku i właściwości zdrowotnych uzupełniając  smak potraw. Zazwyczaj występuje wyłącznie w odpowiednich opakowaniach szklanych.

• Oliwy jako profilaktyka zdrowia (oliwa z oznaczeniem zdrowotnym "health claim" 432/2012 Unii Europejskiej) – jeśli zależy Ci na działaniu antyoksydacyjnym, przeciwzapalnym czy wsparciu układu krążenia, szukaj oliwy o parametrach potwierdzonych aktualnymi badaniami biochemicznymi, zmierzoną ilością polifenoli: metoda NMR- rezonans magnetyczny lub mniej dokładna metoda HPLC.  Minimum  normy oznaczenia zdrowotnego  to ilość polifenoli  250 mg/kg, ale należy wiedzieć, że czas od zbioru, rodzaj opakowania,  przechowywanie powodują degradację tej wartości do -70% w ciągu roku. Sprawdzaj wynik aktualnej analizy biochemicznej , analizy polifenoli, pestycydów itp. Jeżeli to możliwe wybieraj oliwy ekologiczne, te z certyfikatem BIO (całość produkcji jest kontrolowana od producenta do dystrybutora). Pytaj dystrybutora o jego własny certyfikat dotyczący sprzedaży produktu ekologicznego ( tak zwanego certyfikatu na obrót produktami ekologicznymi - prawo zabrania handlu takimi produktami przez podmioty bez własnej certyfikacji). Rejestr producentów i dystrybutorów produktów BIO/Organic znajdziesz pod linkiem. Popyt na produkty tej klasy jest zazwyczaj wyższy niż podaż, tu nie ma okazji i promocji, takiej oliwy nie da się kupić na półce sklepowej czy w supermarkecie. Z wielu względów, kosztów produkcji i szeregu innych ceny zaczynają się  od 20 EUR/ 500ml  (sezon 24/25) wzwyż w zależności od wyników składu i zawartości polifenoli i witamin oraz producenta. Przykład jednej z naszej oferty to oliwa Olive Poem a drop of health , co roku większość produkcji na kolejny sezon jest już zarezerwowana i sprzedana  jeszcze przed zbiorami (bardzo dobra cena / zawartości i składu). Taka oliwa jest używana na przykład w "Nemechek Protocol" (jako element terapii dla osób ze spektrum autyzmu). Wyłacznie odpowiednie szklane butelki 250ml , 500ml oraz tak zwane opakowania typu "pouch do 750ml". 

Zasada – jeżeli znasz producenta, ufasz mu , spróbuj oliwy - jeżeli ci smakuje kupuj. Jeżeli kupujesz w sklepie czy online pytaj o aktualne wyniki badań i dokumentację . Sprawdzeni producenci dbają nie tylko o jakość, ale i o transparentność oraz aktualność wyników badań (biochemicznych, NMR, pestycydy). Zawsze pytaj o świeżość, warunki przechowywania i transportu oraz o rzeczywiste parametry jakościowe (nie tylko marketingowe slogany , na przykład magiczne w branży słowo "02" i tym podobne).

1. Data zbioru oliwek

Najlepszą jakość mają oliwy, których data zbioru nie przekracza 12–15 miesięcy wstecz. Świeża oliwa zawiera więcej korzystnych substancji odżywczych i ma lepsze walory smakowe oraz zapachowe. Oliwa traci aromat i część polifenoli w miarę upływu czasu, dlatego zawsze warto wybierać najnowszy możliwy zbiór. Oliwa o najwyższych wartościach pro zdrowotnych powstaje na początku zbioru, (zbieranie są niedojrzałe zielone owoce- tylko takie mają bogactwo wartości odżywczych)  w zależności od regionu , nawet od września - taka oliwa jest określana jako  "early harvest" czyli oliwa wczesnego zbioru. Ta najtańsza powstaje na końcu zbioru grudzień-luty ( zużywa się o wiele mniej owoców / litr soku) - zazwyczaj to oliwa kulinarna która jest dostępna w dużych puszkach. Sezon zbioru uczciwi producenci/dystrybutorzy określają jest jako przełom roku np "harvest" 2024/2025 , oliwa oznaczona jako świeża np. 2025 dostępna na rynku w roku 2025 może być najtańszą z końca zbioru.

Znaczna grupa konsumentów preferuje oliwy łagodne w smaku, pozbawione intensywnych atrybutów takich jak pikantność czy gorycz. Najlepszym rozwiązaniem może być wówczas zakup oliwy jakościowej z poprzedniego sezonu, w której te cechy naturalnie uległy redukcji. Trzeba jednak wiedzieć, że taka łagodna oliwa zawiera niewielką ilość polifenoli oraz witamin, które odpowiadają za jej właściwości prozdrowotne.

2. Certyfikaty jakości i pochodzenia surowca

Szukaj certyfikatów takich jak:

• PDO (Chroniona Nazwa Pochodzenia)
• PGI (Chronione Oznaczenie Geograficzne)
• COOC (California Olive Oil Council)

Certyfikaty te gwarantują, że produkt przeszedł rygorystyczne testy chemiczne i sensoryczne oraz co najważniejsze owoce zostały pozyskane w konkretnym regionie (przykład - nie każda oliwa, której opakowanie sugeruje, że pochodzi z Krety jest nią w rzeczywistości).

3. Oliwa ekologiczna BIO

Dobry wybór stanowią oliwy z oznaczeniem BIO, pochodzące z upraw ekologicznych, bez pestycydów, nawozów syntetycznych i GMO – zapewniają pełnię naturalności i bezpieczeństwa. Taka oliwa powinna posiadać aktualne badania pod kątem obecności pestycydów oraz węglowodorów olei mineralnych oraz aktualny i weryfikowalny certyfikat jednostki kontrolnej. Sprzedawca/ dystrybutor jest zobowiązany do posiadania własnego certyfikatu BIO na obrót takimi produktami. 

4. Wyniki badań biochemicznych i ich interpretacja

• Polifenole – zgodnie z rozporządzeniem UE 432/2012, oliwa zawierająca ≥ 250 mg polifenoli na kg wykazuje udowodnione właściwości zdrowotne (m.in. działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne). Najlepsze oliwy z wczesnych zbiorów mogą zawierać nawet ponad 2000 mg/kg polifenoli – to rzadkość i ogromna wartość z punktu widzenia zdrowia.
• Kwasowość – dla klasy extra virgin wartość musi być < 0,8%, a w oliwach premium często < 0,3%. Kwasowość oznacza zawartość wolnych kwasów tłuszczowych, im niższa, tym świeższa i wyższej jakości oliwa. Wartość ta jest mierzalna wyłącznie w laboratorium i nie powinna być deklarowana wprost na etykiecie (np. „0,2%”), ponieważ kwasowość może rosnąć podczas nieodpowiedniego butelkowania, transportu czy przechowywania. Oznaczenia producentów typu „02”, „O-2”, „O2” i podobne to działania marketingowe, a rzeczywiste parametry potwierdzają jedynie aktualne badania biochemiczne.
• Liczba nadtlenkowa (PV, peroxide value) – to wskaźnik świeżości oliwy oraz obecności nadtlenków powstałych w wyniku utleniania tłuszczów. Dla klasy extra virgin liczba nadtlenkowa musi wynosić < 20 meq O₂/kg, ale naprawdę świeże i wysokiej jakości oliwy mają wynik < 10. Im niższa wartość, tym lepsza ochrona przed utlenianiem i dłuższa trwałość produktu.
• Współczynniki K232, K270 i ΔK – to tzw. parametry UV, mierzone spektrofotometrycznie:
  • K232 – ocenia obecność nadtlenków (pierwotne produkty utleniania), wartość dopuszczalna: ≤ 2,50, świeże oliwy: często < 2,00.
  • K270 – określa obecność związków powstałych podczas dalszego rozkładu oliwy (wtórne produkty utleniania), wartość dopuszczalna: ≤ 0,22, w oliwach premium: < 0,15.
  • ΔK – parametr wykrywający fałszerstwa lub domieszki rafinowanych olejów, dopuszczalna wartość: ≤ 0,01.
  Parametry te są istotne przy ocenie autentyczności oraz świeżości oliwy i pozwalają wykryć ewentualne nieprawidłowości produkcyjne lub zafałszowania.
•  (MOSH/MOAH, węglowodory olejów mineralnych) – to grupa związków chemicznych, których obecność w żywności (także oliwie) jest bardzo ściśle kontrolowana, ponieważ mogą pochodzić z zanieczyszczeń przemysłowych lub kontaktu z opakowaniami. W analizach oliwy sprawdza się:
  • MOSH (Mineral Oil Saturated Hydrocarbons) – frakcje C10-C16, C17-C24, C25-C35, C36-C50 oraz suma C10-C50;
  • MOAH (Mineral Oil Aromatic Hydrocarbons) – frakcje C10-C16, C17-C35, C36-C50 oraz suma C10-C50.
  Najwyższej jakości oliwy powinny mieć poziomy MOSH i MOAH poniżej granicy oznaczalności (<1,0 mg/kg) – oznacza to praktyczny brak zanieczyszczeń. Jest to potwierdzenie bezpieczeństwa produktu oraz wysokiej kultury technologicznej producenta.
• Pozostałości pestycydów – profesjonalne laboratoria stosują zaawansowane metody chromatografii gazowej z detekcją mas (GC/MS-MS), umożliwiające wykrycie nawet minimalnych ilości środków ochrony roślin. Najlepsze oliwy posiadają wyniki potwierdzające brak wykrywalnych pozostałości pestycydów.

W naszym sklepie Kreta24.pl znajdziesz oliwy, do których udostępniamy oficjalne wyniki analiz biochemicznych – w tym poziom polifenoli, kwasowości, liczbę nadtlenkową (PV), parametry UV (K232, K270, ΔK), badania rezonansem (NMR), testy na obecność MOSH/MOAH, pozostałości pestycydów oraz oficjalne wyniki panelowej oceny organoleptycznej. Dzięki temu masz pełną gwarancję jakości i autentyczności produktu.

Oferujemy profesjonalne usługi badania biochemicznego oliwy w renomowanym laboratorium w Atenach. Sprawdź szczegóły: Testy jakości oliwy. W szczególności najprostszy i najtańszy test , wyniki bywają zastanawiąjące. 

5. Warunki przechowywania u producenta

Najwyższej jakości oliwy są przechowywane w chłodzonych, szczelnych stalowych zbiornikach, w atmosferze azotu, co minimalizuje kontakt z tlenem i stabilizuje parametry zdrowotne i smakowe.

6. Opakowania – co wybrać?

Bag-in-Box ("pouch") : wielowarstwowe worki w kartonie z kranikiem to obecnie najbardziej funkcjonalne i korzystne rozwiązanie dla świeżych oliw. Badania Uniwersytetu w Ioanninie wykazały, że utrzymuje jakość oliwy znacznie dłużej niż puszki – chroni przed tlenem i światłem, jest wygodny w użyciu i przyjazny ekologii. Używanie oliwy na codzień nie powoduje zasysania powietrza do wewnątrz i ciągłego utleniania ( jak w przypadku puszek aluminiowych).  Więcej na ten temat w innym artykule.

Szklane butelki ciemne: klasyczne i eleganckie – najlepszy wybór dla oliw najwyższej jakości. Chronią przed UV, zamknięte korkiem hermetycznym – idealne do oliw extra virgin używanych na surowo. Szklana butelka dobrej jakości wraz ze specjalną zakrętką uniemożliwiającą ponowne nalanie,  etykietą to koszt dla producenta nawet 5 EUR, ale stanowi gwarancję ochrony aromatu i wartości zdrowotnych.

Puszki stalowe: trwalsze i lekkie, ale mogą wchodzić w reakcje chemiczne zwłaszcza w długim przechowywaniu. Lepiej sprawdzają się dla oliw używanych na codzień do gotowania, ale nie są najlepszym wyborem do długotrwałego przechowywania oliw jakościowych. Unikaj oliwy niefiltrowanej w takich opakowaniach , po krótkim czasie wchodzi w reakcje ze spawem wewnątrz puszki.

Butelki PET: niezalecane dla oliwy wyższej jakości – słabo chronią przed światłem, a w niektórych przypadkach mogą migrować związki typu BPA. Mogą być stosowane do ekonomicznej oliwy do gotowania, ale nie do oliw extra virgin i premium. Takie opakowanie to najtańsza forma dla producenta, a świadomy Konsument powinien ich unikać.

Więcej na temat optymalnych opakowań – jak działa bag-in-box i dlaczego warto zainwestować w dobrej jakości szkło – przeczytasz w naszym artykule: Opakowania oliwy – Bag-in-Box vs butelki i puszki.

7. Ocena sensoryczna

Aby oliwa mogła zostać sklasyfikowana jako extra virgin (najwyższa kategoria jakości), musi przejść pozytywnie nie tylko testy chemiczne, ale także panelową ocenę sensoryczną według standardów Międzynarodowej Rady ds. Oliwy z Oliwek (IOC).

Ocena ta wykonywana jest przez wyszkolony panel degustatorów (tzw. panel test), którzy oceniają próbkę oliwy pod kątem:

• Owocowości – aromaty i smaki przypominające świeże oliwki oraz inne naturalne nuty (zielone liście, jabłko, migdał, karczoch). Mediana (jest to wartość matematyczna odporniejsza na wartości skrajne („wysokie” lub „niskie” odstające od reszty) niż średnia arytmetyczna. Dzięki temu lepiej odzwierciedla „typową” wartość w zbiorze, gdy dane są mocno zróżnicowane - odrzuca się skrajne wartości odczytywane przez grupę sommelierów w panelu) musi być większa niż 0.
• Goryczy – naturalny element występujący zwłaszcza w oliwach o wysokiej zawartości polifenoli.
• Pikantności – uczucie pieczenia w gardle, związane z obecnością silnie przeciwzapalnego oleocanthalu (określanego jako naturalny ibuprofen) .

Jednocześnie oliwa extra virgin nie może wykazywać żadnych defektów sensorycznych (np. zapachu stęchlizny, zepsutych owoców, metalu itp.). W skali IOC mediana defektów musi wynosić dokładnie 0.

Tylko oliwy, które uzyskają pozytywny wynik w panelu sensorycznym oraz spełniają normy chemiczne (w tym kwasowość < 0,8%, niska liczba nadtlenkowa i odpowiednie parametry UV), mogą być legalnie oznaczane jako „extra virgin olive oil - EVOO”.

Wysoką jakość sensoryczną potwierdzają często również nagrody zdobywane na międzynarodowych konkursach, gdzie oceniane są aromat, smak, równowaga i złożoność oliwy. Co ważne należy sprawdzić w jakiej kategorii zostały przyznane wyróżnienia , czy jakość , klasa organic, high phenolic , czy na przykład design opakowania. Marketingowcy bardzo sprytnie potrafią umieszczać na opakowaniach obrazki z szeregiem nagród, co mocno działa na postrzeganie Konsumenta.  

8. Konkursy międzynarodowe

Jeżeli cenisz sobie jakość i poszukujesz produktu "dla smakoszy" (Gourmet) wybieraj oliwy nagradzane w konkursach (wiele z nich w naszej ofercie), najbardziej prestiżowe to :

• Olympia Health & Nutrition Awards
• Berlin GOOA
• Athena IOOC
• London IOOC
• NYIOOC – New York
• Leone d’Oro – Włochy
• Olive Japan – Japonia

Podsumowanie

Test lodówkowy nie jest miarodajnym sposobem na ocenę jakości oliwy. Zamiast polegać na mitach, warto zwrócić uwagę na obiektywne parametry jakościowe i certyfikaty, a także zaufanych producentów.

W naszym sklepie Kreta24.pl znajdziesz szeroki wybór oliw od renomowanych, nagradzanych producentów. Do większości oliw udostępniamy szczegółowe wyniki analiz biochemicznych, w tym badania rezonansem magnetycznym (NMR), poziom pestycydów oraz oficjalne wyniki panelowych ocen organoleptycznych wykonanych przez profesjonalnych degustatorów.
Gwarantujemy pełną transparentność jakości naszych produktów – możesz mieć pewność, że wybierasz oliwę potwierdzoną niezależnymi badaniami.

Ciekawostka: Rekord świata w polifenolach – oliwa Sparta Medicinal Green Label

TIP: Kupuj oliwę jak PRO! Jak wybrać dobrą oliwę i rozpoznać słabą – profesjonalny test krok po kroku

Planujesz zakup oliwy na wakacjach, targu, w sklepie lub u producenta? Zabierz ze sobą profesjonalne naczynie do degustacji oliwy! To lekki, praktyczny gadżet, który pozwoli Ci sprawdzić oliwę dokładnie tak, jak robią to zawodowi degustatorzy w panelu sensorycznym. (*możesz również użyć zwykłego naczynia)

Krok 1 Jak wykonać test aromatu według normy IOC (International Olive Council)?

1. Wlej ok. 15 ml oliwy do naczynia degustacyjnego i przykryj go (np. szkiełkiem – również dostępne w naszym sklepie). Kolor profesjonalnego naczynia to tak zwany „cobalt blue”, czy wiesz dlaczego ? Kolor oliwy nie ma związku z jakością, a nasz mózg sugeruje bardziej zielony jako lepszy, degustator nie może sugerować się tym odczuciem. 
2. Ogrzewaj naczynie w dłoniach pocierając jego dno dłonią przez 1–2 minuty – oliwa powinna osiągnąć temperaturę ok. 28°C (w profesjonalnym panelu używa się specjalnych podgrzewaczy ze stabilizacją temperatury- również w naszej ofercie).
3. Zdejmij przykrywkę i powoli powąchaj oliwę, głęboko wdychając aromaty.  Używasz w tej chwili tak zwanego węchu ortonasalnego – czyli klasycznego. To zapach, który czujemy podczas wąchania oliwy z naczynia – z zewnątrz przez nos. Co czujesz ? Świeżo skoszoną trawę ?, pomidory, cytrusy ? , banana, karczocha, a może zupełnie inne aromaty - ich listę znajdziesz na końcu artykułu ? 
4. Oceń intensywność owocowego zapachu na skali od 1 do 10 według standaryzowanej metody (znajdź miejsce na zdjęciu, gdzie zapach jest jeszcze wyczuwalny i zapisz punktację - pamiętaj test wykonuj w pomieszczeniu zamkniętym , a conajmniej godzinę przed testem nie pal papierosów).

Im wyższa punktacja, tym oliwa jest świeższa, bardziej aromatyczna i wyższej jakości. To praktyczny sposób, aby nie kupować „w ciemno”, lecz naprawdę świadomie wybrać najlepszy produkt – nawet podczas wakacyjnych zakupów! Jeżeli własnie analizujesz oliwę z oznaczonym profilem organoleptycznym możesz sprawdzić czy Twoja ocena jest zbliżona do wyników profesjonalistów.

Czy Twoja próbka ma zapach świeży czy dojrzały (matured), a może jest płaski bez wyrazu?

Profesjonalne naczynia do degustacji oliwy – do kupienia w naszym sklepie

---

Krok drugi jak wykonać degustację oliwy jak profesjonalista? Technika smakowa i rola węchu "retronasalnego".

Po analizie owocowości i aromatu oliwy (panel test – węch ortonasalny), przejdź do etapu smakowania, który angażuje zmysły węchu i smaku . To właśnie tu odkryjesz pełny profil oliwy.

• Weź mały łyk oliwy (ok. 5 ml).
• Rozprowadź ją powoli po całej jamie ustnej – od przodu języka, przez boki, aż po tył gardła. Różne części języka odbierają inne smaki: gorycz, pikantność, słodycz, kwasowość i smak słony.
• Bardzo ważny aspekt – gorycz i pikantność to atrybuty (pozytywy) dobrej oliwy
• Zassij lekko powietrze przez usta- tutaj wykonujemy technikę tzw. “strippaggio” czyli szybki wdech powietrza przez zęby, który miesza oliwę z powietrzem, potęgując jej aromat i rozprowadź próbkę – pozwala to związkom aromatycznym dotrzeć do tylnej części nosa (węch retronasalny), gdzie rejestrujemy aromaty uwalniające się już po połknięciu oliwy.
• Między próbkami neutralizuj smak – zjedz plasterek zielonego jabłka i popij wodą. Odczekaj 10–15 minut, zanim spróbujesz kolejnej oliwy.
• Zawsze zaczynaj od próbek słabszych przed mocniejszymi.
• Notuj posmak – czyli wrażenia, które pojawiają się po połknięciu lub wypluciu oliwy: ich intensywność, długość trwania oraz ewentualne wady. Co wyczuwasz pierwsze pikantność czy gorycz lub odwrotnie , co dominuje? Czy czujesz harmonię i balans? , być może pikantność pojawia się po dłuższej chwili? Zapisz wyniki (możesz zastosować skalę 0-7 dla gorzkości i osobno pikantności. Jeżeli testujesz oliwę z określonym profilem możesz sprawdzić swój wynik z profesjonalnymi wynikami panelowymi . 

Jak naprawdę „czujemy” oliwę?

Podczas degustacji wykorzystujesz dwa typy węchu:

• Węch ortonasalny – klasyczny. To zapach, który czujemy podczas wąchania oliwy z naczynia – z zewnątrz przez nos.
  zapach odbierany nosem podczas wąchania oliwy w naczyniu (to analiza owocowości na początku testu).Czujemy wtedy świeżość, owocowość, nuty ziołowe, jabłkowe, pomidorowe, trawiaste, itp.
• Węch retronasalny - aromaty docierające do nosa „od wewnątrz” podczas smakowania oliwy, gdy aromaty z jamy ustnej przez gardło dostają się do jamy nosowej i pobudzają opuszki węchowe. Pozwala to ocenić złożoność aromatu, trwałość i głębię bukietu oliwy. Po wzięciu niewielkiej ilości oliwy do ust, wykonujemy technikę tzw. “strippaggio” – szybki wdech powietrza przez zęby, który miesza oliwę z powietrzem, potęgując jej aromat. Podczas tego procesu aktywuje się węch retronasalny.

To połączenie pozwala degustatorom w pełni ocenić bukiet smakowo-aromatyczny, wyłapać niuanse oraz natychmiast odróżnić oliwę wybitną od przeciętnej. Obie te ścieżki razem dają pełny obraz profilu sensorycznego oliwy.

 

Jeśli oliwa pachnie lub smakuje „płasko”, jest stara, zjełczała, ziemista lub metaliczna – po prostu jej nie kupuj!

Uwaga! Ocena smakowa wymaga praktyki – ludzie różnią się wrażliwością, a wyrażenie wrażeń liczbowo i słownie bywa trudne. Zawsze próbuj oliwy świadomie i porównuj wrażenia między próbkami!

Najczęstsze defekty oliwy:

• Rancid (Zjełczały)
  Przyczyna: Długotrwałe przechowywanie, utlenianie tłuszczów pod wpływem powietrza, światła lub ciepła. Występuje często w starych lub źle przechowywanych oliwach.
  Opis: Zapach starego orzecha, wosku, kartonu lub przypalonego tłuszczu.
• Fusty (Fusy / Fermentacja beztlenowa)
  Przyczyna: Przechowywanie oliwek bez dostępu powietrza przed tłoczeniem, np. w workach lub pryzmach.
  Opis: Zapach kiszonej kapusty, zgniłych owoców, zatęchły.
• Musty-humid / Earthy (Pleśniowy / Ziemisty)
  Przyczyna: Oliwki były spleśniałe lub zanieczyszczone ziemią – np. zbiory z gruntu po opadach.
  Opis: Zapach piwnicy, grzybów, stęchlizny.
• Winey-vinegary (Winny / Ocetowy)
  Przyczyna: Fermentacja alkoholowa oliwek, prowadząca do powstania kwasu octowego.
  Opis: Zapach fermentowanego wina, octu jabłkowego, kwaśnych jabłek.
• Metallic (Metaliczny)
  Przyczyna: Kontakt oliwy z nieodpowiednimi elementami metalowymi podczas tłoczenia lub przechowywania.
  Opis: Smak i zapach przypominający metal, miedź, aluminium.
• Heated or Burnt (Przypalony / Gotowany)
  Przyczyna: Zbyt wysokie temperatury podczas mielenia pasty oliwnej lub niewłaściwy proces technologiczny.
  Opis: Smak gotowanych warzyw, przypalenia.
• Muddy sediment (Osadowy / Brudny osad)
  Przyczyna: Długotrwały kontakt oliwy z osadem po dekantacji.
  Opis: Zapach fermentu, mułu, zatęchłości.
• Frozen olives (Zmrożone oliwki)
  Przyczyna: Przemrożenie owoców na drzewie przed zbiorem – struktury komórkowe ulegają uszkodzeniu.
  Opis: Smak wodnisty, rozmyty, czasem gorzki.
• Greasy / Petroleum (Naftowy / Tłusty techniczny)
  Przyczyna: Zanieczyszczenie smarami maszynowymi lub kontakt z nieczystymi urządzeniami.
  Opis: Zapach oleju silnikowego, parafiny.
• Rough / Coarse (Szczypiący, agresywny)
  Przyczyna: Niska jakość oliwek, zbyt późny zbiór lub zły proces ekstrakcji.
  Opis: Nieprzyjemna, agresywna tekstura, ściągający język.

Uwaga: Wystąpienie któregokolwiek z powyższych defektów automatycznie dyskwalifikuje oliwę z kategorii "extra virgin".

Pozytywne aromaty oliwy (fruity notes / nuty owocowe)

Oliwa najwyższej jakości (extra virgin) powinna wykazywać jeden z kluczowych atrybutów: owocowość (fruitiness). To cecha pozytywna, która może obejmować szeroką gamę naturalnych nut aromatycznych:

• Green olive (Zielona oliwka)
  Świeży zapach surowych oliwek – charakterystyczny dla oliw z wczesnego zbioru.
• Ripe olive (Dojrzała oliwka)
  Słodszy, łagodniejszy zapach oliwek z późniejszego zbioru.
• Tomato / Tomato leaf (Pomidor / Liść pomidora)
  Zielone, lekko ziołowe nuty – typowe dla odmian greckich i hiszpańskich.
• Artichoke (Karczoch)
  Świeży, roślinny aromat, często spotykany w oliwach z odmiany Koroneiki lub Frantoio.
• Almond (Migdał)
  Delikatny, kremowy zapach orzechowy, może być zielony lub słodki.
• Apple (Jabłko)
  Słodkawy i soczysty aromat, często występujący w dobrze zbalansowanych oliwach.
• Grass / Fresh cut grass (Świeżo skoszona trawa)
  Zielony, rześki aromat kojarzony z młodą, intensywną oliwą.
• Herbs (Zioła)
  Nuty bazylii, oregano, mięty lub innych świeżych ziół.
• Banana (Banan)
  Subtelny, owocowy zapach, czasem kojarzony z dojrzałością oliwek.
• Citrus (Cytrusy)
  Aromaty skórki cytrynowej, grejpfruta, limonki – często obecne w lekkich oliwach.
• Nutty (Orzechowy)
  Naturalne nuty przypominające orzechy laskowe lub włoskie – nie mylić z defektem zjełczenia.
• Fig leaf (Liść figowy)
  Zielony, egzotyczny aromat, obecny w niektórych oliwach śródziemnomorskich.
• Wild herbs (Zioła dzikie)
  Złożone, dzikie nuty ziołowe, charakterystyczne dla oliw organicznych z górskich terenów.
• Green pepper (Zielona papryka)
  Intensywny, pieprzny aromat, obecny w świeżych oliwach z wysoką zawartością polifenoli.
• Spicy / Pungent (Pikantny)
  Odczuwany głównie w gardle – efekt obecności oleocanthalu i innych fenoli.

Obecność tych aromatów świadczy o świeżości, jakości i kompleksowości oliwy. Ich intensywność i profil zależą od odmiany oliwek, momentu zbioru, klimatu oraz metody tłoczenia. 

Oliwa i jej smakowanie to niezwykle złożony temat; mam nadzieję, że choć w niewielkim stopniu przybliżyłem ważne i interesujące aspekty tego zagadnienia.